Απέκτησε τη φήμη ενός από τους μεγαλύτερους μυθιστοριογράφους της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Γεννημένος στη Μόσχα το 1821, πέθανε στην Αγία Πετρούπολη το 1881, στην πόλη αυτή όπου τοποθετείται η δράση των περισσοτέρων από τα έργα του. Δεν είναι τυχαίο, διότι στην πόλη αυτή του Μ. Πέτρου, πνέει ένας άνεμος νέων ιδεών που έρχονται από τη Δύση και συγκρούονται με τις ιδέες της λαικής παραδοσιακής ρωσικής συνείδησης.
Ο Ντοστογιέφσκι δημιουργεί το πολυφωνικό μυθιστόρημα όπου σε όλους τους ήρωες βρίσκουμε ταυτόχρονα στοιχεία κι ενός αρνητικού κι ενός θετικού ήρωα. Η συμπεριφορά τους δεν έρχεται στην επιφάνεια λόγω της παρατηρητικότητας και της περιγραφής του συγγραφέα, αλλά μέσα από μια πλοκή που επιλέγει ο τελευταίος, φωτίζεται η εσωτερική τους ζωή και η προσωπικότητά τους. Ο συγγραφέας δεν στέκεται έξω από αυτούς να τους παρατηρεί, όπως συνήθως συμβαίνει στην δυτική λογοτεχνία, αλλά στέκεται δίπλα στους ήρωες, συνδιαλέγεται μαζί τους, συμφωνεί ή διαφωνεί, τους παραχωρεί το δικαίωμα να τον αμφισβητούν, ακόμα και να επαναστατούν εναντίον του. (Χτύπημα) Σε όλα τα έργα του, οι ήρωές του έχουν ισότιμη θέση, είναι αυτόνομες φωνές μέσα σε έναν πολυφωνικό κόσμο, που αντιπαρατίθεται στο δυτικό μονολογικό μυθιστόρημα. Ο νοσηρός χαρακτήρας του μυθιστορήματός του προκύπτει από τις ίδιες τις νοσηρές καταστάσεις που το γεννούν. Φτώχια, σκοτεινές μηχανορραφίες, ενεχυροδανεισμοί, ερωτικές αντιζηλίες, διανοητική σύγχυση επικρατούν στο κεφάλι του Ρασκόλνικοφ στο «Έγκλημα και Τιμωρία», που ενσαρκώνει τον νέο άνθρωπο της εισαγόμενης από τη Δύση σύγχρονης κοινωνίας. Η υλιστική σκέψη αρχίζει να εισχωρεί βαθιά στους ριζοσπάστες νέους, όπως ο Ρασκόλνικοφ, ο ρακένδυτος, μηδενιστής διανοούμενος ήρωας του έργου. Στην ψυχή του Ρασκόλνικοφ γίνεται μια τρομερή πάλη ανάμεσα στις δυνάμεις του καλού και του κακού και μόνο μέσα στη φυλακή θα φτάσει στην επίγνωση ότι η ευτυχία επιτυγχάνεται μέσα από έναν διαρκή καθημερινό αγώνα και μέσα από συγκεκριμένες πράξεις, κι όχι μετά από ένα έλλογο σχέδιο τρόπου ζωής.
Ο Ρασκόλνικοφ σκοτώνει με την ελπίδα ότι η πράξη του αυτή θα τον σώσει και θα τον βοηθήσει να πραγματώσει αυτό που πραγματικά είναι. Αλλιώς θα παραμείνει ένας τραυματισμένος άνθρωπος γράφει ο Αμύντας Παπαβασιλείου στο βιβλίο του «Ντοστογιέφσκι «Το ύφος του ιλίγγου». Η σκέψη της εποχής είναι βαθύτατα διχασμένη Η υπερβολή στα χαρακτηριστικά των ηρώων οφείλεται στην σλαβική ιδιοσυγκρασία αλλά και στην επιλογή του συγγραφέα που θέλει τους ήρωες του να έχουν κατέβει στην σκοτεινή την άβυσσο, εκεί που μαίνονται τα πάθη, να αποκτήσουν αυτογνωσία και να επανέλθουν πίσω στο φως. Αυτό το φως δεν ανήκει ούτε στους ισχυρούς, ούτε στους ορθολογιστές αλλά στους ταπεινούς, τους φτωχούς, τους αγνούς, που ξέρουν να απαρνούνται τους εαυτούς τους και να οδηγούνται από την καρδιά που ξέρει να συμφιλιώνει. Επιλέγοντας το πολυφωνικό μυθιστόρημα, ο Ντοστογιέφσκι πρέπει αναγκαστικά να αλλάξει ριζικά και τα μέσα της καλλιτεχνικής του έκφρασης. Πέρα από την επιλογή των θεμάτων του και την άρτια δομή των χαρακτήρων του, η αξία του έγκειται και σε αυτόν τον νεωτερισμό, δηλ. ότι δημιούργησε, ένα νέο καλλιτεχνικό πρότυπο που επηρέασε τις βασικές αρχές της καλλιτεχνικής δημιουργίας παγκοσμίως.Το ύφος κάθε έργου του είναι διαφορετικό γιατί διαφορετικοί είναι και οι ανθρώπινοι χαρακτήρες και η πλοκή . Το ύφος στον Ντοστογιέφσκι είναι ο ίδιος ο άνθρωπος τελικά.
Ο Μιχαήλ Μπαχτίν, ο Ρώσος θεωρητικός και ιστορικός της λογοτεχνίας γράφει σχετικά μ’ αυτό στο βιβλίο του «Ζητήματα της ποιητικής του Ντοστογιέφσκι»: «Ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι είναι τόσο ελάχιστα προιόν επινοήσεως όσο και ο ήρωας ενός συνηθισμένου ρεαλιστικού μυθιστορήματος ή ο ρομαντικός ήρωας. Ο καθένας όμως έχει τη νομοτέλειά του, τη λογική του που αντιστοιχεί μεν στην καλλιτεχνική βούληση του συγγραφέα, δεν καταλύεται όμως κι από την όποια αυθαιρεσία. Έχοντας επιλέξει τον ήρωα και το κυρίαρχο στοιχείο της απεικόνισής του, ο συγγραφέας έχει δεσμευτεί από την εσωτερική λογική της επιλογής του, αυτής που θα πρέπει να αποκαλύψει στην περιγραφή του. Η λογική της αυτογνωσίας, επιτρέπει συγκεκριμένα μόνον καλλιτεχνικά μέσα αποκάλυψης και απεικόνισης. Μπορεί κανείς να αποκαλύψει και να απεικονίσει τον ήρωα μόνο μέσα από την ανάκριση και την πρόκληση, κι όχι προκαθορίζοντας και παγιώνοντας το πορτρέτο του. Μια τέτοια εικόνα – αντικείμενο θα ήταν ακριβώς ό,τι πιο ανάρμοστο σε σχέση με αυτό που ο συγγραφέας έχει επιλέξει ως αντικείμενο της αποστολής του». Με άλλα λόγια, ο ρόλος του συγγραφέα δεν είναι να κατασκευάσει ο ίδιος την εσωτερική λογική του ήρωα, αλλά να κατασκευάσει με τέτοιον τρόπο τον ήρωά του ώστε να κατασκευάσει ο ίδιος τον δικό του λόγο, αυτόνομα από την πρόθεση του συγγραφέα. Πώς εκφράζεται όμως η συγγραφική συνείδηση μέσα στο έργο; Όχι ως μια συνείδηση που παρατηρεί εκ των άνω τα πράγματα και τα περιγράφει, αλλά ως μια συνείδηση που επιχειρεί να ανοίξει διάλογο με τις άλλες συνειδήσεις. Ο Μπαχτίν υποστηρίζει επίσης σ’ αυτό το έργο του, ότι οι μελετητές του Ντοστογιέφσκι τον αντιμετώπισαν περισσότερο σαν ένα συγγραφέα – φιλόσοφο, μα πάνω απόλα είναι ένας μεγάλος καλλιτέχνης.
Είναι γνωστά στο ελληνικό κοινό τα αριστουργήματα του Ντοστογιέφσκι. Αλλά ας υπενθυμίσουμε μερικά:
Το υπόγειο, Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων, Ταπεινοί και καταφρονεμένοι, Έγκλημα και Τιμωρία, οι Δαιμονισμένοι, ο Ηλίθιος, ο Παίκτης, Αφοι Καραμάζοφ (κατά τη γνώμη μου το πιο ώριμο και άρτιο έργο του συγγραφέα). Ο Ντοστογιέφσκι είναι ο συγγραφέας του 19ου αιώνα που διαβάζεται περισσότερο από τον καθένα, ίσως γιατί πραγματεύεται στα έργα του τα κοινωνικά θρησκευτικά, πολιτικά ζητήματα που απασχόλησαν τη δικιά του γενιά, αλλά και τις μετέπειτα . Άσκησε μεγάλη επίδραση σε συγγραφείς, όπως είναι ο Νίτσε, και ο Σάρτρ του αναγνώριζε ότι τον απάλλαξε από την τυραννία του λογικού ώστε να προχωρήσει έτσι στην ανάπτυξη των δικών του υπαρξιστικών ιδεών. Πολλά στοιχεία στο έργο του Τόμας Μάν «Δόκτωρ Φάουστους» παραπέμπουν στον Ντοστογιέφσκι και στην πολυφωνία του.
Ο αναγνώστης του Ντοστογιέφσκι πρέπει να επιστρέφει και να ξαναεπιστρέφει στα έργα του, και κάθε φορά θα αποκομίζει κάτι καινούριο. Δεν είναι συγγραφέας που εξαντλείται σε μια και μοναδική ανάγνωση. Τα θρησκευτικά, ηθικά και πολιτικά προβλήματα που έθεσε στα έργα του, μπορούν να ερμηνεύονται κάθε φορά υπο το πρίσμα των νέων εξελίξεων.
Με την έννοια αυτή ο Ντοστογιέφσκι είναι και θα παραμείνει ένας διαχρονικός συγγραφέας. Για όσους θέλουν να ασχοληθούν σε βάθος με τον μεγάλο αυτό συγγραφέα, η εξαιρετική μελέτη του Κωστή Παπαγιώργη για τον Ντοστογιέφσκι, στις εκδόσεις Καστανιώτη, αποτελεί πολύτιμο οδηγό. Επίσης το βιβλίο του Μιχαήλ Μπαχτίν «Ζητήματα της ποιητικής του Ντοστογιέφσκι» από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, ο οποίος προτείνει το «καλλιτεχνικό μοντέλο του κόσμου» μέσα από τα έργα του Ντοστογιέφσκι, που, λόγω της διαλογικής μορφής τους, είναι βαθύτατα πολιτικά.-